Diecezjalne Studium Organistowskie w Rzeszowie powstało razem z Diecezją Rzeszowską. Rozpoczęło swoją działalność 19 listopada 1992 r. przy klasztorze oo. Bernardynów. Jego założycielem i długoletnim dyrektorem był o. Cherubin Julian Pająk (1940-2006) – muzykolog, poeta, pisarz, dziennikarz, oddany animator kultury muzycznej. W wywiadzie „Przez muzykę do Słowa” o. Cherubin tak opisuje te niełatwe początki tworzenia szkoły organistowskiej:
Początkowo studium korzystało z pomieszczeń klasztoru Ojców Bernardynów w Rzeszowie i organów w najbliższych kościołach. Za pieniądze Kurii dokupiliśmy dwa pianina i dwoje organów. W pierwszym roku zgłosiło się ponad 100 kandydatów. To było wielkie wyzwanie, bo przecież nauka gry na instrumencie musi się odbywać indywidualnie. Trzeba było zaangażować rzeszę nauczycieli-pianistów. Założyliśmy chór. Udało się zebrać całą kadrę. W kolejnych latach liczba kandydatów zaczęła maleć. W celu prezentacji osiągnięć studiujących zaczęto organizować koncerty pod hasłem: Przez muzykę do Słowa, w ramach „Bernardyńskich Wieczorów Muzycznych”.
W wyniku przesłuchań w pierwszym roku działalności przyjęto 57 słuchaczy. Obok zajęć teoretycznych (zasady muzyki, kształcenie słuchu, historia muzyki, harmonia, formy muzyczne, kontrapunkt, organoznawstwo, liturgika) prowadzono lekcje śpiewu liturgicznego, chóru, scholi, dyrygowania, fortepianu i organów. Kadra pedagogiczna w pierwszym roku działalności to: o. Cherubin Pająk, Danuta Borczyńska, ks. Marian Czenczek, Maria i Klemens Gudel, Mariola Rączy, Mieczysław Rusznica, Anna Śliwa, Urszula Świtalska, Andrzej Szypuła, który po latach, w swoim wspomnieniowym artykule z okazji 15-lecia DSO, pisze wzruszające słowa:
Jakże ciepło wspominam pierwsze lata pracy w Studium! Wszystkich jednoczyła pasja muzykowania na chwałę Bożą, pod serdeczną i ciepłą opieką o. Cherubina Pająka, z którym w wolnych chwilach piło się najlepszą czarną kawę! Po sześciu latach pracy poszedłem na wysokie urzędy i nie dało się już pogodzić tej służby z zajęciami w Studium. Cieszę się, że Studium się rozwija, ma nową siedzibę w Instytucie Pastoralnym, lepsze warunki pracy, wartościową kadrę pedagogiczną.
Pierwsze uroczyste zakończenie roku szkolnego, z udziałem Jego Ekscelencji Ks. Biskupa Ordynariusza Rzeszowskiego Kazimierza Górnego miało miejsce 24 czerwca 1993 r., natomiast pierwsi absolwenci (5 osób) odebrali dyplomy ukończenia Studium w dniu 29 czerwca 1995 r. z rąk Księdza Biskupa. W ciągu 10 lat, czyli do roku 2002, Studium ukończyło ogółem 75 absolwentów.
Kadra nauczycielska na początku roku szkolnego 2002/2003 przedstawiała się następująco:
- O. Cherubin Pająk – dyrektor studium, wykładowca harmonii teoretycznej, harmonii modalnej, chorału gregoriańskiego i organów,
- Ks. Andrzej Widak – prawodawstwo muzyki liturgicznej, organoznawstwo, organy, harmonia praktyczna,
- Monika Hippe – formy muzyczne, historia muzyki, praktyka muzyczno-liturgiczna,
- Agnieszka Walicka – zasady muzyki, śpiew liturgiczny, kształcenie słuchu,
- Mariola Rączy, Anna Śliwa, Romana Pochwat – fortepian,
- Tadeusz Lisowski – organy.
W tym czasie w klasztorze oo. Bernardynów, gdzie nadal mieściło się Studium, rozpoczęły się prace remontowo-konserwatorskie, polegające na osuszaniu ścian. Strona internetowa klasztoru podawała następujące informacje na ten temat:
Znajdujemy się w obowiązku ratować zarówno kościół jak i klasztor – wysokiej klasy zabytek, a zarazem Sanktuarium Matki Bożej Rzeszowskiej – patronki Miasta Rzeszowa. Badania (…) wykazały: duże nasycenie murów wodą oraz obecność soli krystalicznych i grzybów. Ten stan rzeczy widoczny jest na zewnątrz kościoła i klasztoru, gdzie pojawiły się już duże plamy wilgoci i odpada tynk. Zauważalne jest to również wewnątrz kościoła na odnowionych ścianach. Najgorszy stan przedstawia Kaplica Matki Bożej. Niepodjęcie w porę prac grozi katastrofalnymi skutkami w przyszłości. Planuje się: położenie nowych tynków w miejsce zawilgoconych, konserwację fresku na zewnątrz kaplicy, generalny remont organów, wymianę posadzki.
Prace o tyle dotyczyły Studium, że prowadzone były również wewnątrz budynku, m. in. w pomieszczeniach, które mieliśmy do swojej dyspozycji. Warunki były niesprzyjające.
Nowy rok szkolny 2003/2004 uroczyście rozpoczęliśmy już w nowej siedzibie – w Instytucie Jana Pawła II przy ul. 17 Pułku Piechoty w Rzeszowie. Jest to budynek-pomnik, diecezjalne wotum wdzięczności, upamiętniające pontyfikat papieża Jana Pawła II i jego pobyt w Rzeszowie. W tym obiekcie od 2000 r. swoją działalność prowadził powołany w 1992 r. Instytut Teologiczno-Pastoralny im św. Józefa Sebastiana Pelczara, w którego strukturach od samego początku znajdowało się też DSO.
W kronice studium pod datą 18 września 2003 zapisano m. in.:
Po 10-ciu latach opuszczamy gościnne mury klasztoru oo. Bernardynów. Otwierają się przed nami wnętrza z profesjonalnymi salami wykładowymi, przestrzenna aulą, biblioteką.
Zebranych na auli studentów, kandydatów, członków rodzin i grono pedagogiczne, przywitał dyrektor Instytutu ks. Andrzej Garbarz. Przedstawił historię powstania Instytutu, wyjaśnił na jakich zasadach on działa, że nie jest szkołą wyższą, natomiast prowadzi zajęcia na poziomie akademickim. Studenci otrzymują oryginalne indeksy Instytutu, a absolwenci dyplomy ukończenia. Ks. dyr. Garbarz udostępnia salki dla DSO na III piętrze. Na początek zostaną przywiezione 2 instrumenty. Ogółem do dyspozycji studium będzie 6 sal: 4 wykładowe i 2 z instrumentami.
Dyrektorem DSO pozostaje o. Cherubin Pająk, przy współpracy ks. A. Widaka.
Dzień 4 lutego 2006 r. należy do najsmutniejszych w dotychczasowej historii Studium. W wieku zaledwie 66 lat umiera nasz założyciel, dyrektor, opiekun duchowy, wykładowca – o. Cherubin Pająk.
„Panie, Tyś Bogiem chwili sposobnej – zawsze przychodzisz w porze stosownej” – spełniły się słowa z wierszy o. Cherubina.
W dniu pogrzebu (8 lutego 2006 r), mszy św. koncelebrowanej przez wielu kapłanów w kościele Matki Bożej Rzeszowskiej przewodniczył ordynariusz rzeszowski bp Kazimierz Górny.
O. Cherubina żegnali przyjaciele, kapłani, współbracia zakonni, klerycy i nowicjusze, rodzina, przedstawiciele władz miasta i parlamentu, liczni wierni z Rzeszowa, delegaci z rodzinnej parafii Radzięcin, słuchacze studiów organistowskich z Sandomierza i Rzeszowa, chórzyści, muzycy, członkowie wspólnot KIK-u i „Odrodzenia”, lubiący wiersze i poeci. W mroźny lutowy dzień kondukt żałobny dotarł na zaśnieżony cmentarz pobitnieński. O. Cherubin spoczął w grobowcu bernardyńskim, nad którym góruje figura św. Franciszka. (…) Zostali słuchacze bez nauczyciela, chórzyści bez dyrygenta, wspólnoty bez opiekuna, puste miejsce przy mikrofonie, pusty konfesjonał, pusta cela, organy z niedokończonym chorałem”(Wspomnienie o O. Cherubinie Pająku – ks. Janusz Sądel – fragm.).
W prasie lokalnej można było znaleźć także wzruszające wypowiedzi słuchaczek naszego DSO:
Elżbieta Dudek: Gdy w sobotę dowiedziałam się o jego śmierci, nie mogłam uwierzyć, że go zabraknie. O tak wiele chciałam go jeszcze zapytać. Tak dużo chciałam mu powiedzieć. Był wspaniałym człowiekiem i wykładowcą, tak bardzo zainteresowanym życiem i ludźmi. Był naszym przyjacielem, którego nikt nam nie zastąpi.
Anna Pilś: Był bardzo mądrym człowiekiem. Przekazywał nam część siebie, bo muzyka, zaraz po Bogu i poezji, była jego wielką pasją. Był wymagającym, ale nie surowym nauczycielem, wspaniałym wykładowcą i przyjacielem.
Naturalną koleją rzeczy było powołanie na dyrektora Studium ks. dra Andrzeja Widaka, który od wielu lat prowadził tu zajęcia (harmonia teoretyczna i praktyczna, kontrapunkt, organy) i współpracował z o. Cherubinem oraz był dla niego wsparciem.
Ks. dr Andrzej Widak ukończył studia muzykologiczne na KUL, stopień naukowy doktora uzyskał w 2008 r. na podstawie pracy pt. „Zabytkowe organy w obiektach sakralnych diecezji rzeszowskiej. Studium historyczno-instrumentoznawcze”. Jest duszpasterzem organistów Diecezji Rzeszowskiej, wchodzi w skład Komisji Rewizyjnej Stowarzyszenia Polskich Muzyków Kościelnych, jest długoletnim wykładowcą muzyki kościelnej i dyrygentem chóru w Wyższym Seminarium Duchownym.
Rozpoczynając nowy rok szkolny 2006/2007, nie sądziliśmy, że w październiku dotrze do nas kolejna smutna wiadomość – w wypadku samochodowym zginął mgr Klemens Gudel. Oto treść nekrologu opublikowanego w „Nowinach” 25 października 2006 r.:
Z głębokim żalem zawiadamiamy, że w dniu 21. 10. 2006 r. zakończył ziemską posługę muzyczną, twórczą i pedagogiczną długoletni nauczyciel Zespołu Szkół Muzycznych Nr 1 w Rzeszowie mgr Klemens GUDEL. Szlachetny, prawy człowiek, przyjaciel młodzieży, wspaniały i nieodżałowany nauczyciel i kolega, oddany całym sercem kulturze muzycznej miasta i regionu.
Pan mgr Klemens Gudel z DSO był związany od samego początku (1992). Z wielkim oddaniem i zaangażowaniem poświęcał swój czas słuchaczom, dzieląc się swoim niebywałym doświadczeniem. Prowadził zajęcia indywidualne z organów, wykładał kontrapunkt oraz podstawy dyrygowania. Kierował też naszym chórem, kultywując głównie repertuar gregoriański.
Obowiązki śp. K. Gudla przejęli: Tomasz Zając (organy) i Marcin Lorenc (chór, dyrygowanie).
Pan dr Tomasz Zając klasę organów ukończył w 1987 r. u Klemensa Gudla w Rzeszowskim Liceum Muzycznym, a pięć lat później studia organowe w klasie prof. Jana Jargonia w Akademii Muzycznej w Krakowie. Uczestniczył w wielu kursach mistrzowskich, koncertuje jako solista i kameralista, ma w swych dokonaniach również nagrania radiowe i telewizyjne.
Skład grona pedagogicznego w kolejnych latach był stabilny i nie ulegał większym zmianom. Z początkiem roku szkolnego 2010/2011 z powodu złego stanu zdrowia i podeszłego wieku z pracy w Studium zrezygnowała p. mgr Romana Pochwat (fortepian), natomiast współpracę z nami rozpoczęła pani mgr Joanna Tomecka.
Lista wykładowców DSO w tym czasie przedstawiała się następująco:
- ks. dr Andrzej Widak (dyrektor) – harmonia praktyczna, harmonia teoretyczna, prawodawstwo muzyki liturgicznej, organoznawstwo, organy,
- ks. dr Tomasz Bać – liturgika,
- dr Monika Hippe – praktyka muzyczno-liturgiczna, formy muzyczne, historia muzyki, chorał gregoriański,
- mgr Marcin Lorenc – chór, dyrygowanie, emisja głosu,
- dr Tomasz Zając – organy.
Zajęcia z fortepianu prowadziły panie: mgr M. Rączy, mgr A. Śliwa, mgr J. Tomecka.
Od roku 2013/2014 z DSO związany jest ks. dr Lucjan Dyka (chorał gregoriański, harmonia modalna, prawodawstwo muzyki liturgicznej, fortepian), natomiast od roku 2014/2015 zajęcia z fortepianu (w miejsce mgr J. Tomeckiej) prowadzi mgr Bartosz Pyziak.
W 2012 r. Instytut Teologiczno-Pastoralny im. Św. Józefa Sebastiana Pelczara, a wraz z nim także DSO, zyskał nową siedzibę. Znajduje się ona przy ul. Witolda 11a w Rzeszowie. Od 2013 r. istnieje także portal internetowy naszego Studium.
Działalność dydaktyczna to zdecydowanie najważniejsza, ale nie jedyna forma aktywności DSO. Od 2009 r. we współpracy z Instytutem Muzyki Uniwersytetu Rzeszowskiego, DSO organizuje seminaria dla muzyków kościelnych, dyrygentów i organistów.
Od początku swojego istnienia bierze czynny udział w adwentowych i wielkopostnych dniach skupienia dla organistów Diecezji Rzeszowskiej.